કારતક મહિનાની અમાવાસ્યા બે દિવસ એટલે કે 30મી નવેમ્બર અને 1લી ડિસેમ્બરે હશે. અમાવસ્યા 30 નવેમ્બરના રોજ સવારે 9.30 વાગ્યે શરૂ થશે, આ તિથિ 1 ડિસેમ્બરે સવારે 11 વાગ્યા સુધી ચાલશે. આ મહિનાની અમાસ તિથિમાં પંચાંગ ભેદના કારણે બે દિવસ સુધી ચાલશે. આ તિથિએ પવિત્ર નદીઓમાં સ્નાન કરવાની અને દાન કરવાની પરંપરા છે.
30 નવેમ્બરની બપોરે પૂર્વજો માટે સૂર્યપ્રકાશનું ધ્યાન કરો કારતક મહિનાની અમાવાસ્યા 30 નવેમ્બરની સવારે શરૂ થશે. તેથી, આ દિવસે પિતૃઓ માટે ધૂપનું ધ્યાન કરવું વધુ સારું રહેશે. પૂર્વજો માટે ધૂપનું ધ્યાન કરવા માટે બપોરનો સમય શ્રેષ્ઠ માનવામાં આવે છે, તેથી 30મીએ બપોરે શ્રાદ્ધ, તર્પણ, પિંડ દાન વગેરે જેવા શુભ કાર્યો કરવા.
1લી ડિસેમ્બરે નદી સ્નાન અને દાન કરવાનો મહિમા 1લી ડિસેમ્બરે સવારે 11 વાગ્યા સુધી કારતક માસની અમાવાસ્યા રહેશે, 30મી નવેમ્બરની સવારે અમાવસ્યા તિથિ નહીં હોય, તેથી આ તિથિ સંબંધિત નદી સ્નાન અને દાન-પુણ્ય 1લી ડિસેમ્બરે કરી શકાશે. આ તિથિએ ગંગા, યમુના, શિપ્રા, નર્મદા જેવી પવિત્ર નદીઓમાં સ્નાન કરવાનું વિશેષ મહત્વ છે. જો તમે નદીમાં સ્નાન ન કરી શકતા હોવ તો પાણીમાં થોડું ગંગાજળ ભેળવીને ઘરે સ્નાન કરી શકો છો. સ્નાન કરતી વખતે પવિત્ર નદીઓ અને તીર્થસ્થાનોનું ધ્યાન કરવું જોઈએ.
કારતક અમાવસ્યા સાથે જોડાયેલી ખાસ વાતો કારતક અમાવસ્યા પર પિતૃઓ માટે વ્રત કરવાની પણ પરંપરા છે. એવું માનવામાં આવે છે કે આ વ્રત કરવાથી પિતૃ દેવતાઓ સંતુષ્ટ થાય છે. પૂર્વજોના આશીર્વાદથી પરિવારમાં સુખ-સમૃદ્ધિ બની રહે છે. જે લોકો તેમના પૂર્વજોના ઉદ્ધાર માટે કંઈક કરવા માંગતા હોય તેઓ આ અમાવસ્યા પર પિંડદાન કરી શકે છે. આ મહિનાની અમાવસ્યાએ વ્રત અને પૂજા કરવી જોઈએ.
અમાવસ્યાને તહેવાર પણ માનવામાં આવે છે. હિન્દી કેલેન્ડર મુજબ એક વર્ષમાં કુલ 12 અમાવાસ્યા હોય છે અને જે વર્ષમાં અધિક માસ હોય છે તે વર્ષમાં કુલ 13 અમાવાસ્યા હોય છે. જાણો અમાવસ્યા સાથે જોડાયેલી કેટલીક ખાસ વાતો…
- હિન્દી પંચાંગના મહિનામાં બે પક્ષ હોય છે. એક કૃષ્ણ પક્ષ અને બીજો શુક્લ પક્ષ. કૃષ્ણ પક્ષ અમાવસ્યા પર સમાપ્ત થાય છે અને શુક્લ પક્ષ પૂર્ણિમાના દિવસે સમાપ્ત થાય છે.
- અમાવસ્યાના દિવસે ગંગા, યમુના, ગોદાવરી, નર્મદા, શિપ્રા જેવી બધી પવિત્ર નદીઓમાં સ્નાન કરવાની પરંપરા છે. આ પરંપરાના કારણે લાખો શ્રદ્ધાળુઓ આ નદીઓમાં સ્નાન કરવા આવે છે. એવું માનવામાં આવે છે કે અમાવસ્યા પર નદીમાં સ્નાન કરવાથી અખૂટ પુણ્ય મળે છે અને જાણ્યે-અજાણ્યે કરેલા પાપોનું પરિણામ દૂર થાય છે. વહેલી સવારે નદીમાં સ્નાન કરવાનો શ્રેષ્ઠ સમય છે, કારણ કે સૂર્યોદય સમયે સ્નાન કર્યા પછી નદીના જળથી સૂર્યને અર્ઘ્ય અર્પણ કરવામાં આવે છે.
- આ અમાવસ્યા પર પિતૃઓનું પિંડદાન, તર્પણ અને ધૂપ તપ પણ કરવું જોઈએ. જો તમે નદી કિનારે શ્રાદ્ધ વિધિ કરવા સક્ષમ નથી, તો તમે તમારા ઘરે ધૂપ ધ્યાન કરી શકો છો. ધૂપ આપવા માટે સળગતા વાસણ પર ગોળ અને ઘી ચઢાવવામાં આવે છે. હથેળીમાં પાણી લેવામાં આવે છે અને અંગૂઠાની બાજુથી પિતૃઓને જળ અર્પણ કરવામાં આવે છે.
- આ તિથિએ દાન કરવાનું મહત્વ ઘણું વધારે છે. અનાજ, પૈસા, કપડાં અને અન્ન જરૂરિયાતમંદ લોકોને દાનમાં આપવું જોઈએ. અત્યારે ઠંડી હોવાથી તમે વૂલન કપડાં અને ધાબળા પણ દાન કરી શકો છો.
- અમાવસ્યા પર ભગવાન શિવની વિશેષ પૂજા કરવાની પણ પરંપરા છે. શિવલિંગને પવિત્ર કરો. જો તમે યોગ્ય રીતે અભિષેક નથી કરી શકતા તો તાંબાના વાસણમાંથી શિવલિંગને જળ ચઢાવો. આ પછી બિલ્વપત્ર, ધતુરા, માળા, ફૂલ અને અન્ય પૂજા સામગ્રી અર્પણ કરો. શિવલિંગ પર ચંદન ચઢાવો. ઓમ નમઃ શિવાય મંત્રનો જાપ કરો. દીવો પ્રગટાવો અને આરતી કરો.
- અમાવસ્યા પર સૂર્ય ભગવાનની વિશેષ પૂજા પણ કરવી જોઈએ. સવારે સૂર્યને જળ અર્પિત કરો અને પછી સૂર્યદેવની મૂર્તિની પૂજા કરો. સૂર્યને ગોળ, તાંબુ, લાલ વસ્ત્ર જેવી વસ્તુઓનું દાન કરો.
- પૂજા સામગ્રી મંદિરમાં દાન કરવી જોઈએ. ગાયોને ચારો નાખવો જોઈએ.
- શનિવાર અને અમાવસ્યાના દિવસે તમે ભગવાન હનુમાનની સામે દીવો પ્રગટાવો અને સુંદરકાંડ અથવા હનુમાન ચાલીસાનો પાઠ કરો.
- અમાવસ્યા તિથિ પર ભગવાન વિષ્ણુની સાથે દેવી લક્ષ્મીની વિશેષ પૂજા કરવી જોઈએ. લક્ષ્મી-વિષ્ણુને પવિત્ર કરો. આ માટે દક્ષિણાવર્તી શંખને દૂધથી ભરીને ભગવાનની મૂર્તિને અર્પણ કરો. પૂજા સામગ્રી અર્પણ કરો, તુલસી સાથે મીઠાઈઓ ચઢાવો. અગરબત્તી પ્રગટાવીને આરતી કરો. ઓમ નમો ભગવતે વાસુદેવાય મંત્રનો જાપ કરો.
- અમાવસ્યા પર શનિદેવને તેલથી અભિષેક કરો. જે લોકોની કુંડળીમાં શનિ સંબંધિત દોષ હોય તેમણે સરસવના તેલ અને કાળા તલનું દાન કરવું જોઈએ.
